Klasztor oo. Bernardynów

Kalwaria Zebrzydowska to najważniejsze po Jasnej Górze sanktuarium w Polsce i jeden z najcenniejszych polskich zabytków. Sanktuarium to składa się z bazyliki Matki Bożej Anielskiej, klasztoru oo. Bernardynów i zespołu ponad 40 kaplic wkomponowanych w malowniczy krajobraz, zwany dróżkami kalwaryjskimi. Jest to pierwsza i największa w Polsce Kalwaria wybudowana w XVII w. na wzór Kalwarii jerozolimskiej, z inicjatywy wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego. Rocznie przybywa tu blisko milion pątników. Wśród pielgrzymów szczególne miejsce zajmuje osoba Ojca Świętego Jana Pawła II, który obdarował Sanktuarium złotą różą papieską: "...pragnę u stóp Matki Bożej kalwaryjskiej złożyć papieską różę jako wyraz wdzięczności, za to, czym była i nie przestaje być w moim życiu". Jan Paweł II, Kraków 10.1V:1987).

Sanktuarium kalwaryjskie budowały cztery pokolenia fundatorów. Pierwszym i zarazem głównym fundatorem był Mikołaj Zebrzydowski, który w 1600 roku wzniósł na górze Żarek kaplicę Ukrzyżowania, a w latach 1605-1609 kaplicę Grobu Chrystusa. Modele dla obu budowli przywiózł z Jerozolimy dworzanin zamku lanckorońskiego Hieronim Strzała. W latach 1604-1609 Mikołaj Zebrzydowski wybudował nieco niżej kościół i klasztor, który oddał pod opiekę zakonu Braci Mniejszych, w Polsce popularnie zwany bernardynami. Wreszcie w latach 1609-1617 stanęły najpiękniejsze budowle fundacji Mikołaja Zebrzydowskiego, wybudowane według planów i pod nadzorem Pawła Boudartha, architekta i złotnika flamandzkiego. Były to między innymi kaplice: Ratusz Piłata, Ogrójec, Pojmanie, Pałac Heroda, Wieczernik, Domek Matki Bożej, Grób M.B., Dom Annasza, Dom Kajfasza. Po śmierci Mikołaja Zebrzydowskiego w 1620 roku, dzieło dalszej budowy Kalwarii podjął jego syn -Jan Zebrzydowski, który wybudował pięć kaplic pasyjnych (Bramę Wschodnią, kaplicę nad Cedronem, Pierwszy Upadek, Cyrenejczyka i Weroniki) i osiem maryjnych oraz rozbudował wzniesione jeszcze przez Mikołaja Zebrzydowskiego kaplice Ukrzyżowania i Grobu Matki Bożej. Następnym fundatorem kalwaryjskim był Michał Zebrzydowski -syn Jana i wnuk Mikołaja, który dokonał rozbudowy klasztoru (1654-1655) i wybudował jeden z najpiękniejszych kalwaryjskich obiektów architektonicznych: kaplicę Matki Bożej (1658-1667), w której umieszczono Jej cudowny obraz. Na przełomie XVII-XVIII wieku Magdalena Czartoryska, ostatnia wielka fundatorka, dokonała powiększenia kościoła o szeroką nawę główną oraz o fasadę i dwie wieże przy elewacji frontowej. Budowę ukończono w roku 1702, a więc już po śmierci fundatorki. Kościół powiększono też o dwie barokowe kaplice: św. Antoniego (1687) i Niepokalanego Poczęcia (1749).

Kalwaria Zebrzydowska to miejsce bardzo żywego kultu religijnego: pasyjnego i maryjnego. Istniejące prawie 400 lat dróżki kalwaryjskie, jak mówił kard. Karol Wojtyła "od pokoleń żyją modlitwą". Nabożeństwa dróżkowe Pana Jezusa wzorowane na obchodach jerozolimskich, rozwinęły się już wciągu pierwszych lat istnienia sanktuarium i stanowią do dziś główną formę pobożności pasyjnej w Kalwarii Zebrzydowskiej. Bardzo wcześnie zaczęto też odprawiać przy kaplicach maryjnych specjalne nabożeństwa nazywane "dróżkami Matki Bożej”, które do dziś jest przez pielgrzymów praktykowane. Specyfiką kalwaryjską są odgrywane tu co roku, od prawie 300 lat, w okresie Wielkiego Tygodnia, niezwykle barwne misteria pasyjne, zwane "Chwalebnym Misterium Męki Pańskiej" oraz w sierpniu misteria maryjne: Pogrzebu i Tryumfu Matki Bożej. Te ostatnie to prawdziwy przegląd polskich strojów regionalnych i amatorskich zespołów muzycznych. Kalwaryjskie misteria pasyjne i maryjne, należące do najbardziej okazałych uroczystości religijnych w Polsce, nadają sanktuarium bardzo dużego rozgłosu. Wielkim wydarzeniem dla rozwoju kultu religijnego w sanktuarium kalwaryjskim było pojawienie się tu cudownego obrazu Matki Bożej w 1641 roku. Obraz ten, który zasłynął wieloma łaskami, przyciągając coraz to większe rzesze pielgrzymów sprawił, że Kalwaria Zebrzydowska stała się ważnym ośrodkiem także kultu maryjnego, obok istniejącego tu od początku kultu pasyjnego. Koronacja tego obrazu w dniu 15 sierpnia 1887 roku przez biskupa krakowskiego Albina Dunajewskiego, w obecności wielotysięcznych tłumów pielgrzymów, spowodowała jeszcze większe ożywienie ruchu pielgrzymkowego. Należy dodać, że kult maryjny jest tu dopełnieniem kultu Pana Jezusa. Tajemnice Maryi splatają się -jak mówi Ojciec Święty Jan Paweł II- z tajemnicami Pana Jezusa. "To, co tutaj stale pociąga na nowo, to właśnie owa Tajemnica zjednoczenia Matki z Synem i Syna z Matką. Tajemnica ta jest opowiedziana plastycznie i szczodrze przez wszystkie kaplice i kościółki, które rozłożyły się wokół centralnej bazyliki".

Kalwaria Zebrzydowska należy do najcenniejszych zabytków kultury polskiej. Dziełem sztuki dużej klasy jest tu zarówno architektura budowli sakralnych, jak i kompozycja przestrzenna i krajobrazowa "parku pielgrzymkowego" oraz ich integralne położenie. "Kalwaria Zebrzydowska to idealne połączenie elementów architektury kompleksu kościelno-klasztornego i naturalnego krajobrazu z jego substancją przyrodniczą, ze wzgórzami, potokami, pagórkami, a także ponad 40 kaplicami kalwaryjskimi" (A. Mitkowska). Zabytkowy park krajobrazowo-architektoniczny i pielgrzymkowy Kalwarii Zebrzydowskiej, który stał się wzorem dla innych Kalwarii, został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO (1.XII.1999 r.). Przyczyniły się do tego przede wszystkim walory krajobrazowe, kulturowe, artystyczne i kultowe: znakomite usytuowanie między górą Żar i Lanckoroną, niespotykane bogactwo architektoniczne oraz trwające tutaj nieprzerwanie od pokoleń tradycja misteryjna. "Jednak walor unikatowy nadaje zespołowi kompozycja krajobrazowa - wtopienie w zieleń alei i wydobycie osi widokowych" .
Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej zasługuje na szczególną uwagę i odwiedzenie. "A jeśli do czego pragnę Was zachęcić i zapalić, to abyście nie przestali nawiedzać tego sanktuarium" (Jan Paweł II, Kalwaria Zebrzydowska, - 7. VI.1979 r.).

o. Mikołaj Rudyk OFM


więcej o Sanktuarium Matki Bożej Kalwaryjskiej na stronie www.kalwaria.eu